Wielu konsumentów ma problem z właściwą interpretacją umieszczanych na opakowaniach produktów spożywczych informacji na temat daty ważności. Mylne rozumienie tych oznaczeń powoduje, że rocznie do kosza na śmieci wyrzucane są tony żywności zdatnej do spożycia. Komisja Europejska proponuje wprowadzenie zmian do rozporządzenia w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zapobiegających marnowaniu jedzenia.
Globalnie skala problemu związanego z wyrzucaniem zdatnych do spożycia produktów jest ogromna. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) podaje, że na świecie, co roku marnowanych jest 1 mld 300 mln ton żywności nadającej się do spożycia. Nie lepiej jest również w naszym kraju. Z danych Najwyższej Izby Kontroli z 2021 roku wynika, że w Polsce rocznie marnowanych jest niemal 5 mln ton żywności. „Z tego ponad połowa trafia do śmieci nie z handlu i z gastronomii, jak mogłoby się wydawać, ale z naszych domów” – alarmowała NIK. Według opracowania własnego NIK na podstawie danych zebranych w raporcie pt. „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności (PROM)” (2021 r.) wyczytać można, że w Polsce marnowanych jest łącznie 4,8 mln ton żywności rocznie. Z tego najwięcej, gdyż 60% produktów spożywczych wyrzucanych jest przez gospodarstwa domowe, 15,6% – przetwórstwo, 15,5% – produkcję rolniczą, 6,96% – handel, 1,17% – gastronomię i 0,65% – transport.
Kłopot z datą ważności
Projekt pt. „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności” (w skrócie PROM) pozwolił określić najczęstsze przyczyny wyrzucania żywności w Polsce. Okazuje się, że produktów spożywczych pozbywamy się przede wszystkim dlatego, że się zepsuły, przeoczyliśmy datę ich ważności albo przygotowaliśmy zbyt duże ilości jedzenia. Kłopotliwa może być już sama interpretacja sposobu oznaczenia daty ważności na opakowaniu produktu. Nie wszyscy konsumenci bowiem są świadomi różnicy między określeniem „najlepiej spożyć przed”, a określeniem: „należy spożyć do”. Pierwsze oznacza jedynie termin gwarantowanej przez producenta jakości żywności, drugi datę jej przydatność do spożycia. W skutek niewłaściwej interpretacji rocznie do śmietnika trafiają tony żywności, która w rzeczywistości była jeszcze zdatna do spożycia.
Marnowanie żywności w kontekście zmian klimatu
Marnowanie żywności jest nieodpowiedzialne wobec coraz trudniejszych warunków produkcji żywności, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę rolnictwo i postępujące zmiany klimatu (susze, nawalne deszcze, gradobicia, przymrozki). Jak informuje Koalicja Klimatyczna w raporcie „Wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo żywnościowe Polski”, „rolnictwo, bardziej niż jakakolwiek inna gałąź gospodarki, jest uzależnione od czynników klimatycznych. Na produkcję żywności wpływają: długość okresu wegetacyjnego, wielkość i rozkład opadów atmosferycznych. Czynniki te – coraz bardziej modyfikowane przez postępującą zmianę klimatu – wpływają na wysokość plonów, a więc na dochody producentów rolnych i nasze bezpieczeństwo żywnościowe”. Eksperci podnoszą, że marnotrawienie żywności oprócz czynników ekonomicznych, społecznych i ekologicznych jest wręcz nieetyczne. Szczególnie, że jak podaje NIK, z opublikowanego w 2021 r. raportu na temat stanu bezpieczeństwa żywnościowego i żywienia na świecie („State of Food Security and Nutrition
in the World”) wynika, że w 2020 roku na świecie mogło głodować nawet 811 mln ludzi.
Zmiany na etykietach
Przeciwdziałać problemowi marnotrawienia żywności chce Komisja Europejska. Trwają prace nad wprowadzeniem zmian do rozporządzenia UE 1169/11, w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Zakłada się, że zmiany miałyby do 2030 roku o 50 proc. wyeliminować przypadki marnowania żywności. Jednym z pomysłów są zmiany etykiet żywności
oraz stosowanych na nich oznaczeń dotyczących daty ważności produktów. Oznaczenia na etykietach miałyby być bardziej klarowne dla każdego konsumenta. Poza informacją „najlepiej spożyć przed” proponuje się oznaczanie asortymentu spożywczego określeniami „często dobre po” lub „często dobre dłużej”.
Obowiązki sprzedawców
W 2019 r. w Polsce wprowadzona została Ustawa o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności. Określa między innymi zasady postępowania z żywnością, obowiązki nakładane na sprzedawców w celu przeciwdziałania jej marnowaniu. Zgodnie z przepisami sprzedawca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m2, w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50 proc. przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów, zobowiązany jest do zawarcia umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazywania żywności lub wpłaty na rachunek bankowy organizacji pozarządowej opłaty za marnowanie żywności.
Kontrole w handlu
Inspekcja Ochrony Środowiska kontroluje sprzedawców żywności oraz organizacje pozarządowe, z którymi zawarli umowę na nieodpłatne przekazywanie żywności. W 2022 r. wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili 234 kontrole sprzedawców żywności i organizacji pozarządowych. Jak informuje IOŚ w nieco ponad połowie przypadków (118) wykryto naruszenia. „Najwięcej nieprawidłowości (74) związanych było z opłatą za marnowanie żywności. Sprzedawcy nie wnosili opłat, robili to nieterminowo lub w niepełnej wysokości. Zdarzało się również, że nieprawidłowo ustalali kwotę opłaty albo masę marnowanej żywności. W 61 przypadkach naruszenia były związane ze sprawozdaniami składanymi przez sprzedawców żywności i dotyczyły ilości zmarnowanej żywności oraz opłaty za zmarnowaną żywność do Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Czternaście spraw dotyczyło sprawozdań organizacji pozarządowych w zakresie ilości otrzymanej żywności i sposobu jej zagospodarowania” – czytamy
na stronie internetowej IOŚ. Z kolei kontrole przestrzegania obowiązku prowadzenia kampanii edukacyjno-informacyjnych w jednostce handlu w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności wykazały 34 przypadki nieprawidłowości. Ponadto 30 sprzedawców nie dopełniło obowiązku zamieszczenia informacji o wysokości należnej opłaty lub wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym w sprawozdaniu finansowym oraz na stronie internetowej. „W wyniku przeprowadzonych kontroli wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska podjęli szereg działań pokontrolnych: wydali 94 zarządzenia pokontrolne, udzielili 4 pouczeń, skierowali 5 wniosków do sądu o ukaranie, 10 wystąpień do innych organów, 1 wystąpienie do kontrolowanego podmiotu, a także wydali 5 decyzji odstępujących od wymierzenia kary pieniężnej, 13 decyzji administracyjnych, wymierzających kary pieniężne na kwotę 26 500 zł oraz nałożyli 2 grzywny na kwotę 800 zł” – informuje IOŚ.
Autor: Monika Pawluk
Fot. Pixabay
