Producenci wprowadzający na rynek artykuły spożywcze mają obowiązek zamieszczania informacji o produktach na opakowaniach lub dołączonych do nich etykietach. Dzięki temu konsumenci otrzymują dane niezbędne do podejmowania świadomych decyzji zakupowych.
Tekst Magda Pawluk
Etykiety przyciągają wzrok kolorami, szatą graficzną, charakterystycznym logiem marki, ale tym, na co konsumenci powinni zwracać największą uwagę, sięgając po produkt spożywczy, są informacje o cechach konkretnego artykułu.
Możliwość porównywania np. wartości odżywczej czy składu towarów pozwala kupującemu dokonać racjonalnego wyboru i bezpiecznie stosować produkt. Ważne, by nabywca wiedział, co dokładnie kupuje, i prawidłowo interpretował otrzymane informacje.
Dlatego tak istotne jest właściwe opisanie każdego artykułu bezpośrednio na opakowaniu lub na dołączonej do niego etykiecie. Obowiązek szczegółowego oznakowania produktów spożywczych określa Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, a także obowiązujące przepisy krajowe z tego zakresu.
Rzetelne informowanie
Zgodnie z przepisami, informacje na temat żywności nie mogą wprowadzać w błąd, muszą być rzetelne, jasne i łatwe do zrozumienia dla konsumenta. Ważny jest też sposób ich prezentacji. Muszą być czytelne, widoczne, zapisane wystarczająco dużą czcionką i nieusuwalne. Rozporządzenie UE nr 1169/2011 obliguje do podawania m.in. takich informacji, jak: nazwa żywności, wykaz składników, ilość żywności netto, data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia, wartość odżywcza, nazwa lub firma i adres podmiotu, który wprowadza produkt do obrotu. Wymagane jest także podanie informacji o alergenach znajdujących się w składzie. Zabronione jest natomiast informowanie o właściwościach, których produkt nie posiada lub zamieszczanie informacji o właściwości, którą posiadają wszystkie podobne produkty.
Nazwa żywności i oznaczenie producenta
Zamieszczona na etykiecie nazwa żywności pozwala na prawidłową identyfikację produktu. Nie chodzi tutaj o nazwę handlową, ale rodzajową, która umożliwia łatwe zorientowanie się, z jakim artykułem mamy do czynienia. Przykładami takich nazw są: „wafel przekładany kremem kakaowym oblany deserową czekoladą”, „herbata czarna z naturalnym aromatem”, „serek homogenizowany o smaku waniliowym”. Poza tym etykieta ma umożliwiać identyfikację pochodzenia produktu oraz jego producenta. Na opakowaniu musi więc zostać oznaczony kraj lub miejsce pochodzenia, a także „podmiot, pod którego nazwą lub firmą jest wprowadzany na rynek dany środek spożywczy lub – jeżeli ten podmiot nie prowadzi działalności w Unii – importer danego środka na rynek Unii”, jak czytamy w Rozporządzeniu. Ten sam podmiot jest też odpowiedzialny za informację na temat żywności.
Wykaz składników
Wykaz składników, z jakich wytworzono produkt, to kolejny obligatoryjny element etykiety dołączonej do żywności. W tej części wymienione są wszystkie jej składniki, podawane w kolejności malejącej, zgodnie z ich ilością w składzie. Jako pierwszy zostaje wskazany składnik, którego zawartość w produkcie jest największa. Zgodnie z Rozporządzeniem UE nr 1169/2011 na etykiecie powinny być wyszczególnione także „składniki i substancje powodujące alergie lub reakcje nietolerancji, użyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu żywności i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeżeli ich forma uległa zmianie”. Alergeny wymagają wyróżnienia za pomocą podkreślenia, pogrubionej czcionki czy tła w innym kolorze. Alergicy zawsze powinni sprawdzać etykietę pod tym kątem.
Pojemność
Kolejną cechą produktu, którą sprawdzają konsumenci, porównując podobne artykuły podczas zakupów, i która zgodnie z regulacjami prawnymi musi znaleźć się na etykiecie, jest ilość netto, czyli pojemność. W przypadku produktów płynnych jest wyrażana w jednostkach objętości, a w pozostałych – w jednostkach masy. Parametr ten kupujący weryfikują przede wszystkim przy analizowaniu ekonomii zakupów i przeliczaniu ceny za konkretną wagę produktu. Poza tym Rozporządzenie UE nr 1169/2011 nakłada obowiązek znakowania napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2 % objętościowo, przez podanie rzeczywistej zawartości objętościowej alkoholu.
Bezpieczeństwo
Dane na etykietach mają na celu nie tylko informowanie, lecz także zapewnienie bezpieczeństwa konsumentom produktów żywnościowych. Większość artykułów z tej grupy z czasem traci swoje walory odżywcze lub psuje się, zagrażając zdrowiu spożywających je osób, dlatego producenci są zobowiązani określić datę minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia. Datę minimalnej trwałości oznacza się sformułowaniem „najlepiej spożyć przed… ” lub „najlepiej spożyć przed końcem…”. Termin przydatności do spożycia: „należy spożyć do…” najczęściej spotykany jest na etykietach nabiału, produktów mięsnych i innych szybko psujących się artykułów. Spożywanie produktów z tej kategorii po upływie daty ważności jest niebezpieczne dla zdrowia. Może spowodować np. zatrucie pokarmowe. Ponadto etykieta powinna zawierać informacje o wszelkich specjalnych warunkach przechowywania lub użycia produktu. Konsument dowiaduje się z niej m.in., czy artykuł należy przechowywać w lodówce i jak długo można z niego bezpiecznie korzystać po otwarciu. Dodatkowym elementem etykiet produktów spożywczych są instrukcje użycia, zamieszczane na opakowaniu „w przypadku gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione”.
Wartość odżywcza
Ta kategoria danych o produkcie ma duże znaczenie dla osób stosujących diety, ale nie tylko. Informacja o wartości odżywczej, zazwyczaj prezentowana w formie tabeli, jest warta uwagi podczas komponowania codziennego jadłospisu. Może też być czynnikiem decydującym o wyborze danego artykułu z porównywanej oferty. Wartość odżywcza żywności jest podawana jako ilość kalorii, których dostarcza spożycie danego produktu. Poza informacją o wartości energetycznej produktu na etykiecie musi być wskazana także ilość tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka oraz soli. Wartość odżywcza podawana jest w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml. W tabelach dotyczących wartości odżywczej często otrzymujemy także dane o Referencyjnej Wartości Spożycia (RWS) poszczególnych składników odżywczych. To parametr informujący o typowych ilościach składników, jakie przeciętna osoba dorosła powinna spożywać w ciągu doby. RWS zazwyczaj wyrażone jest w procentach i podawane jako %RWS w porcji lub w 100 g/ml produktu.
Żywność nieopakowana a informacje dla konsumenta
Niektóre produkty żywnościowe sprzedawane są bez opakowań. Nie znaczy to jednak, że kupujący są pozbawieni informacji na ich temat. Konsument ma prawo uzyskać te dane bez względu na to, czy produkt posiada opakowanie, czy oferowany jest luzem, jak np. wędliny, sery czy wyroby garmażeryjne na wagę. Informacje te powinny zostać umieszczone na wywieszce dotyczącej konkretnego produktu lub w innej formie, w takim miejscu, które daje możliwość bezpośredniego zapoznania się z nimi konsumentów.
